Ruma se, kao naselje u Sremu, pod ovim imenom prvi put pojavljuje 1566. godine u “Sremskom defteru”. Poreklo imena “Ruma” još nije odgonetnuto. Da li je to ime koje su tadašnjem seocetu, smeštenom uz Borkovački potok, nadenuli Turci, ili potiče iz ranijih vremena, istoričari još nisu dali pouzdan odgovor. Bilo kako bilo, povoljan geografski položaj, umerena kontinentalna klima, plodna zemlja i blizina glavnih saobraćajnica, uslovili su da Ruma odvajkada bude mesto privlačno za naseljavanje.
Da bi se upoznala današnja Ruma, mora se vratiti u istoriju, tačnije u praistoriju. Tada se, naime, javljaju počeci organizovanog života ljudskih zajednica na široj teritoriji Rume. O tome svedoče arheološki nalazi praistorijskih naselja, od kojih je svakako najznačajniji arheološki lokalitet Gomolava kod sela Hrtkovaca.
Na razmeđu dve ere, kao vesnik novog doba, u Srem je po prvi put došla rimska osvajačka vojska, i tu i ostala. Domorodačko stanovništvo je postepeno gubilo svoja etnička obeležja i prihvatalo rimsku kulturu. Srem je postao jedna od najvažnijih pograničnih rimskih pokrajina, sa Sirmijumom kao jednom od prestonica Rimskog carstva i zavičajem nekoliko rimskih careva.
U vreme Seobe naroda, razni germanski narodi, zatim Huni, Avari i Sloveni uništili su, i prepustili zaboravu, rimsku kulturu na ovom tlu. Nakon toga, narednih vekova Srem je postao poprište večitog balkanskog usuda – ratova, ovaj put između Franaka, Bugara, Vizantije i Mađara.
Posle 1526. godine, Ruma se našla u sastavu Turskog carstva, kao selo srednje veličine, sa crkvom i tri sveštenika. Stanovnici su bili Srbi, koji su se bavili zemljoradnjom i stočarstvom, a turskim vlastima plaćali porez.
| |
U tom svojstvu, Ruma je dočekala Veliki bečki rat (1683 – 1699) Austrije i Turske. Rat je završen Karlovačkim mirom 1699. godine, kada je Srem bio podeljen na austrijski i turski deo. Ruma je time još neko vreme ostala u turskom delu Srema, s tim da je severni deo današnjeg rumskog područja (Kudoš) pripao Austriji. Tako su neki Rumljani stanovali u Turskoj, a posedovali vinograde u Austriji. Tek nakon novog austro-turskog rata, i mira u Požarevcu 1718. godine, selo Ruma, a i ceo Srem, za narednih 200 godina, ušli su u sastav Habsburške monarhije.
Kada je 1745. godine u Sremu uspostavljena Vojna granica, kojoj je pripala i Mitrovica, baron Marko Pejačević je odlučio da izgradi novo sedište svog vlastelinstva. Opredelio se za teren u neposrednoj blizini sela Rume. Tako je 1746. godine na mestu današnje Rume počelo da niče novo urbano naselje. Prvi stanovnici Nove Rume su bili Srbi - iz okolnih mesta i sela Rume, kao i Nemci - doseljenici iz Nemačke. Svi stanovnici su uživali određene privilegije, što je formalno potvrđeno 1. januara 1749. godine tzv. Slobodnicom barona Marka Pejačevića. Takođe, dve godine ranije, poveljom carice Marije Terezije od 20. jula 1747, Ruma je postala slobodno trgovište, sa pravom na održavanje četiri vašara godišnje i nedeljnih pijaca. Iste godine, 10. oktobra, održan je prvi vašar u Rumi, uz učešće velikog broja trgovaca i zanatlija sa svih strana. Dodatan podstrek za razvoj privrede bila je Cehovska privilegija, koju je car Franc I 1818. godine izdao rumskim zanatlijama.
Naporedo sa razvojem gradskog života u Rumi, funkcionisalo je i Rumsko vlastelinstvo, čiji je utemeljivač bio već pomenuti baron Marko Pejačević. Svoj zenit vlastelinstvo je dostiglo u drugoj polovini XIX i početkom XX veka, kada su u okviru njega selekcionisane brojne napredne sorte žita i kukuruza.
U toku Revolucije 1848/49, Ruma je igrala zapaženu ulogu, kao jedan od centara srpskog pokreta u Sremu. Kraj XIX i početak XX veka bilo je vreme ubrzanog privrednog i društvenog razvoja Rume. Ona dobija izgled pravog gradskog naselja. Mnogi planovi su, međutim, ostali nerealizovani izbijanjem Prvog svetskog rata.
Tada su se mnogi Rumljani našli u ratu koji se vodio protiv njihove slovenske braće. Ipak, patriotska osećanja su prevagnula, i oni su masovno napuštali austrougarsku vojsku ili izbegavali mobilizaciju. Neposredno po završetku rata, u Rumi je 24. novembra 1918. godine održana skupština, na kojoj su se delegati iz celog Srema izrazili vekovnu težnju za prisajedinjenjem Srema matici Srbiji.
Trend razvoja, usporen u ratnim godinama, nastavljen je tokom 20-tih i 30-tih godina ovog veka. Iako je Ruma po svojoj ekonomskoj snazi (najveća žitna pijaca u Kraljevini Jugoslaviji) i kulturnom nivou njenih žitelja već odavno spadala u red gradova, zvanično je taj status dobila tek 1933. godine.
Novi vihor rata, 1941. godine, Ruma je dočekala kao jedan od centara nemačke nacionalne manjine u Vojvodini. Ulaskom nemačke vojske u Rumu, aprila 1941. godine, u gradu je ustanovljena okupatorska vlast. Uprkos tome mnogi Rumljani su se pridružili narodnooslobodilačkom pokretu. Nakon oslobođenja, 27. oktobra 1944. godine, sticajem istorijskih okolnosti, umnogome je promenjena etnička slika Rume. Tada je veći deo pripadnika nemačke nacionalne manjine napustio grad, a na njihovo mesto su se naselili kolonisti iz raznih krajeva Jugoslavije. Istorija se, na neki način, ponovila 90-tih godina XX veka, kada je na ovo područje došlo preko 10.000 prognanih i raseljenih lica sa ratom zahvaćenih područja Jugoslavije.
Na kraju ovog osvrta na bogatu prošlost našeg grada, kao krunu svemu, treba pomenuti neke od Rumljana, koji su svojim životom i delom zadužili ne samo Rumljane, nego i ceo srpski narod. To su: Atanasije Stojković – naučnik, književnik i pisac prve Fizike na srpskom jeziku, Teodor Filipović (Boža Grujović) – prvi sekretar Praviteljstvujuščeg sovjeta u Karađorđevoj Srbiji, i tvorac značajnog pravnog dela “Ustrojenije Sovjeta”, Atanasije Teodorović – prvi profesor srpskog Liceja, Dimitrije Matić – državnik i zakonodavac, Teodor Toša Andrejević Australijanac – muzičar, dr Žarko Miladinović – javni radnik, političar i ministar u vladi Kraljevine SHS i drugi.
Ruma danas
Viševekovnom kontinuitetu kulture i civilizacije na ovom području najviše je doprineo povoljan geografski položaj Rume. Ruma je smeštena u središnjem delu Srema, na nadmorskoj visini od 111 metara, na južnim obroncima Fruške Gore. Šire posmatrajući, ona se nalazi tačno na polovini severne zemljine polulopte, tj. na 45-oj paraleli, zbog čega samo ovde kilogram teži tačno 1.000 grama. Nedostatak većeg vodenog toka uspešno su nadoknađivala tri rumska potoka, a 70-tih godina je u neposrednoj blizini Rume izgrađeno i jedno veštačko jezero. Pored Rume prolaze važne saobraćajne komunikacije (auto-put Beograd-Zagreb, magistralni put Šabac-Novi Sad, železnička pruga Beograd-Zagreb), povezujući je sa većim gradskim centrima (Beograd – 60 km, Novi Sad – 36 km, Šabac – 35 km).
Ruma je privredni i kulturni centar istoimene opštine, ukupne površine 578 km2, koju čine teritorije 17 naselja. Po poslednjem popisu stanovništva, obavljenom 2002. godine, Ruma ima blizu 32.229 stanovnika, a cela Rumska opština 60.006. Prema nacionalnom opredeljenju najbrojniji su Srbi, a zatim slede pripadnici raznih nacionalnih manjina Hrvati, Mađari, Nemci…
Putna mreža u Opštini je dobro razvijena. Sva naselja su asfaltnim putevima povezana sa opštinskim centrom. Struja i voda su u svakom domaćinstvu. Proizvodnjom i distribucijom vode, kao i odvođenjem i prečišćavanjem otpadnih voda i izvođenjem radova na hidro-tehničkim objektima, bavi se javno preduzeće “Vodovod”. Distribucija prirodnog gasa, i razvoj i izgradnja gasovoda na celokupnom distributivnom području, u nadležnosti su javnog preduzeća “Gas-Ruma”. Gasifikacija je završena na teritoriji cele Rume i većine sela u Opštini. Javno preduzeće “Stambeno” za osnovnu delatnost ima proizvodnju i isporuku toplotne energije za zagrevanje stambenog i poslovnog prostora. Na sistem centralnog grejanja je priključeno 1.900 stanova i 210 lokala. Javno preduzeće “Komunalac” u sklopu svoje delatnosti održava čistoću javnih i zelenih površina, gradskih grobalja, pruža dimničarske i pogrebne usluge i organizuje održavanje pijace i vašara.
Opština Ruma u poslednje vreme stavlja akcenat na zaštitu životne sredine. U fazi realizacije su i projekti za obnavljanje i podizanje zelenih površina i zaštitu voda.
Jedna od odlika privrede Rumske opštine je njena raznovrsnost, koja se ogleda u zastupljenosti poljoprivrede, industrije, građevinarstva, saobraćaja trgovine i ugostiteljstva, komunalnih i drugih delatnosti. Najveći broj stanovništva Rume je zaposlen u poljoprivredi i industriji. Kao tradicionalno poljoprivredni region Ruma i danas poseduje solidnu osnovu za razvoj ove delatnosti, bilo kroz individualni sektor, bilo kroz odgovarajuće industrijske grane (prehrambena, kožarska, drvna, industrija poljoprivredne pneumatike). Većina društvenih preuzeća je promenila vlasničku strukturu, te je u njima postao dominantan privatni kapital. Pojavila su se mala i srednja preduzeća, kao nosilac privrednog razvoja Rume.
Povoljni uslovi za dalji razvoj privatnog preduzetništva, između ostalog, omogućeni su i definisanjem i prostornim uređenjem pet slobodnih lokacija, predviđenih za izgradnju objekata male privrede, infrastrukturno i komunalno opremljenih.
Ruma, takođe, ima i dugu tradiciju u trgovini, a u tom pogledu je svakako najpoznatiji rumski vašar koji se održava svakog trećeg u mesecu. Na žalost, tradicionalno zanatstvo, koje je nekada takođe bilo zaštitni znak Rume, postepeno zamire i preseljava se u istoriju.
Solidna ekonomska osnova omogućila je razvoj prosvete i kulture. Ruma ima tradiciju obrazovanja dugu četvrt milenijuma. Prva osnovna škola u Rumi počela je sa radom 1756. godine, kada je sveštenik Pantelejmon Hranisavljević osnovao školu pri crkvi Svetog Nikole. Desetak godina kasnije, u Rumi je ustanovljena jedna od prvih gimnazija u ovim krajevima, čiji je utemeljivač bio baron Marko Pejačević. Godine 1912. godine otvorena je Realna gimnazija.
Danas, brigu o obrazovanju i vaspitanju mlađih naraštaja na teritoriji Opštine preuzima jedanaest osnovnih i devet područnih škola, a tu je i niža muzička škola “Teodor Toša Andrejević”. U samoj Rumi postoje četiri osnovne škole (O.Š. “Zmaj Jova Jovanović”, O.Š. “Dušan Jerković”, O.Š. “Veljko Dugošević, i O.Š. “Ivo Lola Ribar”), zatim, nekoliko srednjih stručnih škola (poljoprivredna “Stevan Petrović Brile”, tehnička “Milenko Brzak Uča”, stručna škola “Branko Radičević”) i gimnazija “Stevan Puzić”, dok je za mlađi uzrast zadužena predškolska ustanova “Poletarac”, koja raspolaže sa tri objekta.
Kulturni život u gradu se odvija pod okriljem nekoliko ustanova kulture. U Kulturnom centru, Zavičajnom muzeju i Gradskoj biblioteci se redovno održavaju bioskopske i pozorišne predstave, koncerti, promocije knjiga, likovne izložbe i druge kulturne manifestacije.
Kulturni centar poseduje veliku dvoranu kapaciteta 700 mesta, malu dvoranu sa 262 mesta, konferencijsku salu, disko klub i druge neophodne prostorije. Pod njegovim okriljem svoje mesto su našla i amaterska kulturno-umetnička društva. U okviru Kulturnog centra se odvija veliki broj kulturnih manifestacija, među kojima su najznačajnije: Festival muzičkih društava Vojvodine, Festival tamburaških orkestara Srbije i pozorišni festival “Trema fest”. Pored toga u gradu se održava i tradicionalna manifestacija takmičenje solo pevača “Nikola i Marica Cvejić”
Gradska biblioteka raspolaže fondom od preko 55.000 knjiga, koje stoje na raspolaganju mnogobrojnim korisnicima njenih usluga. U jednom od najstarijih objekata u Rumi, prvobitno zgradi Pejačevićeve gimnazije, smešten je Zavičajni muzej Ruma. Muzej je organizator likovne kolonije “Borkovac”, jedne od najstarijih manifestacija te vrste u našoj zemlji. Kao regionalni muzej, pored Rume, pokriva i teritorije opština Pećinci, Inđija i Stara Pazova. Godine 1970, kao jedna od prvih radijskih kuća u Sremu, osnovan je Radio “Srem” Ruma, koji i danas uspešno radi.
Organizovana zdravstvena služba u Rumi datira iz druge polovine XVIII veka. Iz tog vremena datira spomenik “Kipovi”, podignut u znak zahvalnosti što je Ruma pošteđena epidemije kuge 1795/96. godine. Danas, na teritoriji opština Ruma i Irig, zdravstvenu zaštitu organizuje i sprovodi Dom zdravlja “Ruma”. U njegovom sastavu se nalazi šest zdravstvenih stanica i osamnaest ambulanti raspoređenih u selima rumske i iriške opštine.
Za egzistencijalno ugroženi deo stanovništva Opštine, kao i za stara i nemoćna lica brinu Centar za socijalni rad za opštine Ruma i Irig i Gerontološki centar ”Srem”. Regionalni Gerontološki centar organizuje zbrinjavanje starih i nemoćnih lica sa teritorije regiona. Korisnici njegovih usluga su smešteni u tri objekta različite kategorije. U svom sastavu Centar ima ambulantu, stomatološku ordinaciju i salu za rehabilitaciju.
U Rumi postoje četiri crkve. To su: Nikolajevska crkva, podignuta 1758. godine, Voznesenska crkva, sagrađena je 1761, crkva “Sošestvija Svetog Duha” (Grčka crkva), iz polovine XIX veka (sve tri pravoslavne) i rimokatolička crkva “Svetog Križa” iz 1813. godine. Od umetničkih dela u njima, treba pomenuti ikonostas slikara Stefana Teneckog u Voznesenoskoj crkvi i ikonostas u crkvi “Sošestvija Svetog Duha”, rad slikara Uroša Predića.
Po privrženosti sportu i rekreaciji, Rumljani ne zaostaju za ostalim građanima naše zemlje. Pored brojnih terena za fudbal, rukomet, košarku, tenis i drugo, tu je i Sportski centar - jedan od atraktivnijih objekata u gradu, sa oko 7.000 m2. Sportski centar poseduje veliku dvoranu sa kapacitetom do 2.500 gledalaca, šestostaznu automatsku kuglanu, trim kabinet sa teretanom, džudo salu, saunu i druge prateće prostorije.
Blizina Fruške Gore i brojnih manastira smeštenih na njenim padinama, zbog čega je i dobila epitet “Sveta Fruška gora”, čine Rumu zanimljivim za turiste željnih spoja prirodnih lepota i kulturno-istorijskih sadržaja. U južnom delu Opštine se nalazi šumski kompleks i lovište “Karakuša”, veoma poznat u lovačkim krugovima. U tom smislu, treba pomenuti i jezero i izletište “Borkovac”, hotel "B" kategorije u centru grada, nekoliko obližnjih motela, niz restorana i drugih ugostiteljskih objekata, u kojima se nude sremske gastronomske čarolije. U poslednje vreme sve više dolazi do izražaja seoski turizam, koga, na prvom mestu, reprezentuje etno kuća u selu Jazak.
